بسم الله الرحمن الرحيم
بحث امروز ما آخرين بحث ماست درباره مسائل كلی امامت . از اين پس‏
اگر بحثهايی بخواهيم بكنيم همه‏اش جنبه نقلی خواهد داشت مثل اينكه‏
احاديثی را كه از پيغمبر اكرم راجع به اميرالمؤمنين رسيده است يا
اميرالمؤمنين درباره امامان بعد از خودشان و همچنين حضرت رسول درباره آن‏
امامان فرموده‏اند و نيز اينكه هر امامی چگونه تصريح كرده است بر امام‏
بعد از خودش يك يك بررسی كنيم كه اينها بيشتر جنبه نقلی و تعيينی و
تنصيصی پيدا می‏كند .
بحث امروز ما بحثی است كه يك مقدارش را شايد در لابلای عرايض جلسات‏
پيش هم گفته‏ايم ولی چون مربوط به روح مسئله امامت است ، من امروز با
استناد به گفتار ائمه عليهم السلام در اين زمينه بحث می‏كنم و قسمتی از
كتاب الحجه كافی را برای شما می‏خوانم .
مكرر عرض كردم كه مسئله امامت به آن معنی كه در ميان

شيعه يا لااقل در زبان ائمه شيعه مطرح است ، غير از امامت به معنی‏ای‏
است كه در زبان اهل تسنن مطرح است ، و غير از مسئله حكومت است كه در
عصر ما زياد مطرح است . مسئله امامت اساسا مسئله‏ای است تالی تلو نبوت‏
ولی نه به اين معنی كه مقامش از هر نبوتی پائينتر است ، بلكه مقصود
اينست كه چيزی كه است شبيه نبوت كه انبيای بزرگ اين را هم داشته‏اند
يعنی نبوت را با امامت توأم داشته‏اند . يك چنين حالت معنوی است .
تكيه‏گاه سخن ائمه در اين زمينه مسئله انسان است به طور كلی . ما اول‏
بايد درباره تصور خودمان درباره انسان تجديد نظری بكنيم تا اين مطلب‏
روشن شود .

انسان چگونه موجودی است ؟

می‏دانيد درباره انسان كه اساسا انسان چگونه موجودی است ، دو نوع نظر
است . يكی اينكه انسان نيز مانند همه جانداران ديگر يك موجود صد در صد
به اصطلاح خاكی است يعنی مادی است ولی موجود مادی‏ای كه در مسير تحولات‏
مادی ، آن حداكثری كه يك ماده می‏توانسته است متكامل بشود ، تكامل پيدا
كرده است . حيات ، چه در گياهان و چه در درجه عاليترش حيوانات و چه‏
در درجه عاليتر از آن انسانها ، خود يك تجلی و پرتوی است از تكاملاتی كه‏
ماده در مسير خودش تدريجا پيدا كرده است . يعنی عنصر ديگری غير از
عناصر مادی در بافتمان وجود اين موجود دخالت ندارد . ( اينكه عنصر
می‏گوئيم ، به خاطر اينست كه تعبير ديگری نداريم ) . هر شگفتی كه در اين‏
موجود هست ، از همين بافت مادی او سرچشمه می‏گيرد . قهرا روی اين حساب‏
بايد اولين انسان و اولين انسانهايی كه در دنيا آمده‏اند ، پائين‏ترين‏
انسانها باشند و هر چه كه انسان رو به جلو آمده است متكاملتر شده باشد
خواه اولين انسان را به

شكل تصور قدما در نظر بگيريم كه مستقيما از خاك آفريده شد يا به شكلی كه‏
بعضی از آقايان امروز پيش كشيده‏اند و خودش يك فرضيه‏ای است كه از نظر
فرضيه بودن قابل توجه است ، كه انسان انتخاب شده از يك موجودات پستتر
از خودش و تحول يافته طبقه پائينتری است و ريشه‏اش به خاك منتهی می‏شود
نه اينكه اولين انسان مستقيما از خاك آفريده شده .

اولين انسان در قرآن

اما از نظر معتقدات اسلامی و قرآنی و بلكه همه مذاهب آن اولين انسان‏
موجودی است كه از بسياری از انسانهای بعد از خودش حتی از انسانهای‏
امروز متكاملتر است يعنی از اولی كه اين انسان پا به عرصه عالم گذاشته‏
است ، به عنوان خليفه الله و به عبارت ديگر در حد يك پيغمبر به وجود
آمده و اين ، در منطق دين نكته قابل توجهيه است كه چرا اولين انسانی كه‏
در دنيا به وجود آمد ، به صورت يك حجت خدا و پيغمبر به وجود آمد در
صورتی كه به نظر می‏رسد كه روی مسير عادی تكاملی بايد انسانها بيايند و
پس از آنكه به مراحل عالی ترقی نائل شدند ، يكی از آنها به مرحله نبوت‏
و پيغمبری برسد نه اينكه اولين انسان خودش پيغمبر باشد .
قرآن برای آن اولين انسان مقام بسيار شامخی قائل است : « و اذ قال‏
ربك للملائكة انی جاعل فی الارض خليفة قالوا اتجعل فيها من يفسد فيها و
يسفك الدماء و نحن نسبح بحمدك و نقدس لك قال انی اعلم ما لا تعلمون و
علم ادم الاسماء كلها ثم عرضهم علی الملائكة فقال انبئونی باسماء هؤلاء
( 1 ) . خلاصه اولين انسانی كه به وجود می‏آيد
پاورقی :
1 - . سوره بقره ، آيات 30 و . 31

فرشتگان را به شگفت وامی دارد . چه سری و چه رازی در كار است ؟ درباره‏
اولين انسان تعبير : « و نفخت فيه من روحی »به كار رفته ، از روح خود
چيزی در او دميدم . اين نشان می‏دهد كه در بافتمان وجود اين موجود غير از
عناصر مادی يك عنصر علوی دخالت دارد كه با تعبير " دميدم از روح خودم‏
" بيان شده است يعنی يك چيز اختصاصی من عند اللهی در ساختمان اين‏
موجود دخالت كرد . به علاوه چرا تعبير خليفه الله دارد : « انی جاعل فی‏
الارض خليفه »، خليفه برای خودم .
بنابراين در قرآن يك چنين برداشت عظيمی برای انسان هست كه اولين‏
انسانی كه پا در اين عالم می‏گذارد ، به عنوان حجت خدا ، پيغمبر خدا و
موجودی كه با عالم غيب پيوستگی و ارتباط دارد پا می‏گذارد . تكيه‏گاه كلام‏
ائمه ما روی همين اصالت انسان است به اين معنا كه اولين انسانی كه روی‏
زمين آمده است ، از آن سنخ بوده و آخرين انسانی هم كه روی زمين باشد از
همين تيپ خواهد بود و هيچگاه جهان انسانيت از موجودی كه حامل روح :
« انی جاعل فی الارض خليفة غباشد خالی نيست . ( اصلا محور مسئله اين است‏
) . ساير انسانها كأنه موجوداتی هستند فرع بر وجود چنين انسانی ، و اگر
چنين انسانی نباشد ، انسانهای ديگر هم هرگز نخواهند بود . اينچنين انسان‏
را حجت خدا تعبير می‏كنند : « اللهم بلی لا تخلو الارض من قائم لله بحجة »
كه اين جمله در نهج البلاغه است ( 1 ) و در كتب زيادی نقل شده است و من‏
اين را از مرحوم آقای بروجردی شنيدم ولی يادم نيست كه در جای ديگری هم‏
ديده‏ام يا نه ، يعنی دنبالش نبوده‏ام . ايشان می‏فرمود اين جمله از آن‏
جمله‏هايی است كه حضرت در بصره بيان
پاورقی :
1 - حكمت 139 ( فيض الاسلام ) .

كرده‏اند و ديگران اعم از شيعه و سنی به طور متواتر آنرا نقل كرده‏اند .
اين جمله دنبال حديث معروف كميل است كه كميل گفت روزی علی ( ع ) دست‏
مرا گرفت و با خودش برد تا از شهر خارج شديم و رسيديم به محلی به نام‏
جبان ، همينكه از شهر خارج شديم و خلوت شد « فتنفس الصعداء » نفس‏
عميقی كشيد ، آهی كشيد و بعد فرمود : « يا كميل ! ان هذه القلوب اوعية
فخيرها اوعاها فاحفظ عنی ما اقول لك » دلهای فرزندان آدم به منزله ظرفها
هستند و بهترين ظرفها آنی است كه بهتر می‏تواند نگه دارد يعنی سوراخ‏
نداشته باشد . هر چه به تو می‏گويم ضبط كن . ابتدا آن تقسيم معروف را كرد
: « الناس ثلاثة فعالم ربانی و متعلم علی سبيل نجاش و همج رعاع » مردم سه‏
دسته‏اند : يك دسته علمای ربانی هستند . ( البته در اصطلاح حضرت علی عالم‏
ربانی غير از عالم ربانی ای است كه ما به هر كسی تعارف می‏كنيم . يعنی‏
يك عالم واقعا و صد در صد الوهی و خالص برای خدا كه شايد اين تعبير جز
بر پيغمبران و ائمه صادق نيست . « و متعلم علی سبيل نجاش » ( چون آن‏
عالم را در مقابل اين متعلم گرفته ، مقصود عالمی است كه از بشری تعمل‏
نمی‏كند ) . دسته دوم متعلمان هستند ، شاگردان آنها هستند ، كسانی كه از
آنها استفاده می‏كنند . دسته سوم مردمان « همج رعاع » هستند كه
« لم يستضيئوا بنور العلم و لم يلجاوا الی ركن وثيق » از نور علم پرتوی‏
نگرفته‏اند و به پايگاه محكمی هم تكيه ندارند . بعد شروع كرد از اهل زمان‏
شكايت كردن . فرمود من علوم زيادی دارم ولی فردی كه صلاحيت [ فراگيری آن‏
را ] داشته باشد پيدا نمی‏كنم . دسته بندی كرد ، فرمود هستند افرادی كه‏
زير كند اما زيركيهايی كه هر چه ياد بگيرند می‏خواهند به نفع استفاده‏
خودشان به كار برند ، می‏خواهند دين را به نفع دنيای خودشان استفاده كنند.

مجبورم از آنها خودداری كنم . عده ديگری آدمهای خوبی هستند اما احمقند ،
دريافت نمی‏كنند يا عوضی در يافت می‏كنند . تا اينجا تقريبا سخن حضرت‏
يأس آور است [ زيرا به نظر می‏رسد ] پس كسی پيدا نمی‏شود . ولی در ذيلش‏
می‏فرمايد : « اللهم بلی » . . . نه ، اين طور هم نيست كه هيچكس پيدا
نشود ، من اكثريت مردم را می‏گويم . ( از اينجاست كه آقای بروجردی‏
می‏گفت حضرت آنرا در خطبه‏ای در بصره انشاء كردند و الا اين در ذيل كلام‏
كميل هم هست ) . « اللهم بلی لا تخلو الارض من قائم لله بحجة اما ظاهرا
مشهورا و اما خائفا مغمورا لئلا تبطل حجج الله و بيناته و كم ذا و اين ؟
اولئك و الله الا قلون عددا و الاعظمون عند الله قدرا ، يحفظ الله بهم‏
حججه و بيناته حتی يودعوها نظرائهم و يزرعوها فی قلوب اشباههم هجم بهم‏
العلم علی حقيقة البصيرش و باشروا روح اليقين و استلانوا ما استوعره‏
المترفون و انسوا بما استوحش منه الجاهلون و صحبوا الدنيا بابدان‏
ارواحها معلقة بالمحل الاعلی » ( 1 ) .
فرمود آری ، زمين هرگز خالی از حجت نيست ، حال يا حجت ظاهر در ميان‏
مردم و يا حجت مكتوم ، هست ولی مردم او را نمی‏بينند ، از نظرها پنهان‏
است . به وسيله همان حجتهاست كه خداوند دلائل خود را در ميان مردم حفظ و
نگهداری می‏كند و آنها هم آنچه را می‏دانند ، اين بذرها را در دل اشتباه‏
خودشان كه آنها نيز مانند خودشان هستند می‏كارند و می‏روند . چنين نيست كه‏
نكارند و بروند يعنی چنين نيست كه من آنچه دارم نگفته بگذارم و بروم .
آنگاه راجع به اين افراد كه از يك مبدء ملكوتی استفاده می‏كنند می‏فرمايد
:
پاورقی :
1 - نهج البلاغه فيض السلام حكمت 139

« هجم بهم العلم علی حقيقة البصيرش » علم بر آنها تهاجم می‏كند نه آنها بر
علم . ( مقصود اينست كه علمشان افاضی است ) . و آن علمی كه به آنها
هجوم می‏آورد ، بصيرت را به معنای حقيقی به آنها می‏دهد يعنی در آن علم ،
اشتباهی ، نقصی ، خطايی وجود ندارد . « و باشروا روح اليقين » و روح يقين‏
را مباشرتا واجد هستند . مقصود اينست كه اتصالشان به عالم ديگر به‏
گونه‏ای است كه متصل هستند « و استلانوا ما استوعره المترفون » آن چيزهايی‏
كه مردمان مترف ( يعنی خوگرفتگان به عيش و ناز و نعمت ) خيلی سخت‏
می‏شمارند ، برای آنها آسان است . مثلا برای مردمانی كه به عيش و نعمت و
دنيا خود گرفته‏اند ، يك ساعت مأنوس بودن با خلوت با خدا بسيار سخت‏
است ، از هر كار سختی برايشان سختتر است ، ولی آنها انسشان به اين است‏
. « و انسوا بما استوحش منه الجاهلون » آن چيزهايی كه نادانان از آنها
وحشت می‏كنند ، اينان به آنها مأنوسند . « و صحبوا الدنيا بابدان ارواحها
معلقة بالمحل الاعلی » با مردم همراهی می‏كنند با بدنهای خودشان در حالی كه‏
در همان وقت روحشان به محل اعلی پيوستگی دارد . يعنی بدنشان با مردم‏
هست اما روحشان اينجا نيست . مردمی كه با اينها محشورند آنها را
انسانهايی مثل خودشان می‏دانند و هيچ فرقی بين خودشان و آنها قائل نيستند
ولی نمی‏دانند كه باطن او به جای ديگری وابسته است .
به هر حال چنين منطقی است و لذا در كافی هم بابی تحت عنوان باب‏
الحجه باز كرده است و می‏گويد اگر در دنيا دو نفر باقی بمانند يكی از
آنها چنين انسانی خواهد بود كما اينكه اولين باری كه يك انسان پيدا شد ،
چنين انسانی بود . من برای اينكه شما با روح اين منطق بيشتر آشنا شويد
كتاب الحجه كافی را آوردم تا

قسمتهايی را در اين زمينه بخوانم و معنی كنم . ساير مسائل مثل اينكه امام‏
بايد باشد تا در ميان مردم به عدالت حكومت بكند يا مرجع اختلافات مردم‏
در امور دينی باشد ، همه طفيلی اين اصل است نه اينكه امام را به خاطر
اينكه در ميان مردم حكومت بكنند بايد امام قرار بدهند . مسئله بالاتر از
اين حرفهاست . اينها به اصطلاح از فوائد استجراری يعنی از فوائد تبعی‏
است . از هر حديثی جمله‏هايی را انتخاب می‏كنم و برايتان عرض می‏كنم تا
معلوم شود اين منطق چه منطقی است .

روايتی از امام صادق ( ع )

روايتی است مربوط به انبياء و رسل كه يك مرد زنديق ( 1 ) از امام‏
صادق ( ع ) سؤال كرد : من اين اثبت الانبياء و الرسل ؟ تو انبياء و
پاورقی :
1 - كلمه " زنديق " عنوان فحش ندارد مثل امروز كه ما به هر كس‏
بخواهيم فحش بدهيم می‏گوئيم " زنديق " . در آن زمان عده‏ای به اين نام‏
معروف بودند و از نظر خودشان اين نام فحش نبوده . مثل كلمه "
ماترياليست " در عصر ما . البته كسی كه موحد است از اين كلمه برای‏
خودش خوشش نمی‏آيد ولی آن كسی كه ماترياليست است ، به اين كلمه افتخار
هم می‏كند . راجع به اينكه ريشه كلمه " زنديق " چيست خيلی حرفها زده‏اند
و بيشتر نظرشان اينست كه زنادقه مانوی بودند و در اوايل قرن دوم ظهور
كردند كه قرن امام صادق است . بسياری از اروپائيها و غير آنان برای كشف‏
ريشه زنادقه در اسلام بحثها كرده‏اند و بيشتر نظرشان اينست كه اينها همان‏
مانويها بوده‏اند . البته كيش مانی كيش ضد خدايی نيست بلكه مانی خودش‏
ادعای پيغمبری داشت ، البته توحيدی نبود ، ثنوی بود . مانی از زردشت‏
ثنوی‏تر بوده است و بسياری احتمال می‏دهند كه زردشت خودش موحد بوده ،
لااقل توحيد ذاتی را قائل بوده است گو اينكه توحيد در خالقيت را در
كلمات او نمی‏شود اثبات كرد . ولی به هر حال او يك مبدأ ازلی برای كل‏
عالم قائل بوده است . اما مانی قطعا ثنوی بوده و خود را از طرف خدای‏
خير پيغمبر می‏دانست . ولی مانويهايی كه بعد ظهور كردند گرايش پيدا
كردند به طبيعی گری و مادی گری و اساسا به هيچ چيز اعتقاد نداشتند .

رسل را به چه دليل اثبات می‏كنی ؟ امام در پاسخ خود تكيه كرد بر مسئله‏
توحيد ، فرمود : « انا اثبتنا ان لنا خالقا صانعا متعاليا عنا و عن جميع‏
ما خلق و كان ذلك الصانع حكيما متعاليا لم يجز ان يشاهده خلقه و لا
يلامسوه فيباشرهم و يباشروه و يحاجهم و يحاجوه ثبت ان له سفراء فی خلقه‏
يعبرون عنه الی خلقه و عباده و يدلونهم علی مصالحهم و منافعهم و ما به‏
بقائهم و فی تركه فنائهم فثبت الامرون و الناهون عن الحكيم العليم فی‏
خلقه » . . .
خلاصه اين كه ريشه اثبات انبياء و رسل ، خود اثبات خداست با صفات و
شئونش . وقتی شناختيم كه ما خالق و صانعی داريم حكيم و متعالی از ما
يعنی ما نمی‏توانيم با حواس و مداركی كه داريم با او در تماس مستقيم‏
باشيم و او را شهود يا لمس كنيم يا با او محاجه و سؤال و جواب كنيم ،
با توجه به اينكه ما نيازمنديم كه او ما را [ راهنمايی كند ] زيرا فقط او
كه حكيم است ، به مصالح و منافع واقعی ما آگاه است ، بنابراين بايد يك‏
موجودی كه دارای دو جنبه است : از طرفی با خدا در تماس است يعنی‏
می‏تواند از او وحی تلقی كند و از طرف ديگر ما می‏توانيم با او تماس‏
بگيريم وجود داشته باشد و وجود چنين كسانی لازم و واجب می‏شود .
آنگاه درباره اين افراد می‏فرمايد : « حكماء مودبين بالحكمة » خود اينها
بايد حكيمانی باشند و به حكمت تأديب شده باشند . « مبعوثين بها » به‏
حكمت مبعوث شده باشند يعنی دعوتشان دعوت حكمت باشد « غير مشاركين‏
للناس علی مشاركتهم لهم فی الخلق » در عين اينكه در خلقت با مردم‏
شريكند ، در يك جهاتی بايد با مردم شريك نباشند ، يك جنبه علاوه‏ای ،
روح علاوه‏ای بايد در آنها وجود داشته باشد . « مؤيدين من عند الحكيم‏
العليم بالحكمة » و مؤيد از ناحيه او باشند . « ثم ثبت »

« ذلك فی كل دهر و زمان » در تمام ازمنه چنين وسائطی لازم است « لكيلا
تخلو الارض من حجة يكون معه علم يدل علی صدق مقالته و جواز عدالته » .

زيد بن علی و مسئله امامت

زيد بن علی بن الحسين برادر امام باقر مرد صالح و بزرگواری است . ائمه‏
ما او و قيامش را تقديس كرده‏اند . در اين جهت اختلاف است كه آيا زيد
خودش واقعا مدعی خلافت برای خودش بود يا اينكه امر به معروف و نهی از
منكر می‏كرد و خودش مدعی خلافت نبود بلكه خلافت را برای امام باقر
می‏خواست . قدر مسلم اينست كه ائمه ما او را تقديس كرده و شهيد
خوانده‏اند . در همين كافی هست كه : « مضی و الله شهيدا » او شهيد از
دنيا رفت . منتها صحبت اينست كه آيا خودش مشتبه بود يا نه ؟ روايتی‏
كه اكنون می‏خوانيم دلالت می‏كند بر اينكه خود او مشتبه بود . حالا چطور
می‏شود كه چنين آدمی مشتبه باشد ، مطلب ديگری است .
مردی است از اصحاب امام باقر ( ع ) كه به او ابوجعفر احول می‏گويند .
می‏گويد ز يد بن علی در وقتی كه مخفی بود دنبال من فرستاد . به من گفت‏
آيا اگر يكی از ما خروج و قيام كند تو حاضری همكاری كنی ؟ گفتم اگر پدر و
برادرت قبول كنند بله ، در غير اين صورت نه . گفت من خودم قصد دارم ،
به برادرم كاری ندارم ، آيا حاضری از من حمايت كنی يا نه ؟ گفتم نه .
گفت چطور ؟ آيا تو مضائقه از جانب داری درباره من ؟ گفتم : انما هی‏
نفس واحدش فان كان لله فی الارض حجة فالمختلف عنك ناج و الخارج معك‏
هالك و ان لا تكن لله حجة فی الارض فالمختلف عندك و الخارج معك سواء
من يك جان بيشتر ندارم . تو هم

كه مدعی نيستی كه حجت خدا باشی . اگر حجت خدا غير از تو باشد كسی كه با
تو خارج بشود خودش را هدر داده بلكه هلاك شده است و اگر حجتی در روی‏
زمين نباشد، من چه با تو قيام كنم و چه قيام نكنم هر دو علی السويه است.
او می‏دانست كه منظور زيد چيست . مطابق اين حديث می‏خواهد بگويد امروز
در روی زمين حجتی هست و آن حجت برادر توست و تو نيستی . خلاصه سخن زيد
اين است كه چطور تو اين مطلب را فهميدی و من كه پسر پدرم هستم نفهميدم‏
و پدرم به من نگفت ؟ آيا پدرم مرا دوست نداشت ؟ و الله پدرم اينقدر
مرا دوست داشت كه من را در كودكی كنار خودش بر سر سفره می‏نشاند و اگر
لقمه‏ای داغ بود برای اينكه دهانم نسوزد آنرا سرد می‏كرد و بعد به دهان من‏
می‏گذاشت . پدری كه اين مقدار به من علاقه داشت كه از اينكه بدنم با يك‏
لقمه داغ بسوزد مضايقه داشت ، آيا از اينكه مطلبی را كه تو فهميدی به من‏
بگويد تا من بر آتش جهنم نسوزم مضايقه كرد ؟ [ ابو جعفر احول ] جواب‏
داد به خاطر همين كه تو در آتش جهنم نسوزی به تو نگفت ، چون تو را خيلی‏
دوست داشت به تو نگفت زيرا می‏دانست اگر بگويد تو امتناع می‏كنی و
آنوقت جهنمی می‏شوی . نخواست به تو بگويد برای اينكه سركشی روح تو را
می‏شناخت ، خواست تو در حال جهالت بمانی كه لااقل حالت عناد نداشته‏
باشی . اما اين مطلب را به من گفت برای اينكه اگر قبول كردم نجات پيدا
كنم و اگر نه ، نه ، و من هم قبول كردم .
بعد می‏گويد گفتم : انتم افضل ام الانبياء شما بالاتريد يا انبياء ؟ جواب‏
داد انبياء . قلت يقول يعقوب ليوسف « يا بنی لا تقصص رؤياك علی‏
اخوتك فيكيدوا لك كيدا »گفتم يعقوب كه پيغمبر است

به يوسف كه پيغمبر است و جانشين او می‏گويد خوابت را به برادرانت نگو
. آيا اين برای دشمنی با برادران بود يا برای دوستی آنها و نيز دوستی‏
يوسف ، چون او برادران را می‏شناخت كه اگر بفهمند يوسف به چنين مقامی‏
می‏رسد از حالا كمر دشمنيش را می‏بندند . داستان پدر و برادرت با تو
داستان يعقوب است با يوسف و برادرانش .
به اينجا كه رسيد ، زيد ديگر نتوانست جواب بدهد . راه را بر زيد به‏
كلی بست . آنگاه زيد به او گفت : اما والله لان قلت ذلك حالا كه تو اين‏
حرف را می‏زنی ، پس من هم اين حرف را به تو بگويم : لقد حدثنی صاحبك‏
بالمدينة صاحب تو ( صاحب يعنی همراه .
در اينجا مقصود امام است . امام تو يعنی برادرم امام باقر " ع " در
مدينه به من گفت « انی اقتل و اصلب بالكناسة » كه تو كشته می‏شوی و در
كناسه كوفه به دار كشيده خواهی شد . و ان عنده لصحيفة فيها قتلی و صلبی و
او گفت كه در يك كتابی كه نزد اوست كشته شدن و به دار كشيده شدن من‏
هست .
در اينجا زيد كأنه صفحه ديگری را بر ابو جعفر می‏خواند زيرا يكمرتبه‏
منطق عوض می‏شود و نظر دوم را تأييد می‏كند . پس اول كه آن حرفها را به‏
ابو جعفر می‏گفت خودش را به آن در می‏زد ، بعد كه ديد ابوجعفر اينقدر در
امامت رسوخ دارد با خود گفت پس به او بگويم كه من هم از اين مطلب‏
غافل نيستم ، اشتباه نكن من هم می‏دانم و اعتراف دارم ، و آخر جمله‏
برمی‏گردد به اين مطلب كه من با علم و عمد می‏روم و با دستور برادرم می‏روم‏
. تا آنجا كه [ ابو جعفر ] می‏گويد يك سالی به مكه رفتم و در آنجا اين‏
داستان را برای حضرت صادق نقل كردم و حضرت هم نظريات مرا تأييد كرد .

دو حديث ديگر از امام صادق ( ع )

حديث ديگر اينكه امام صادق فرمود : « ان الارض لا تخلو الا و فيها امام‏
» زمين هيچگاه خالی از امام باقی نمی‏ماند . [ و نيز از آن حضرت است كه‏
] « لو بقی اثنان لكان احدهما الحجة علی صاحبه » اگر دو نفر در روی زمين‏
باقی بمانند يكی از اينها بايد حجت در روی زمين باشد، غير از اين نيست.

روايتی از حضرت رضا ( ع )

در اين زمينه ما احاديث زيادی داريم . روايت مفصلی است مربوط به‏
حضرت رضا ( ع ) كه مردی به نام عبدالعزيز بن مسلم می‏گويد : « كنا مع‏
الرضا عليه السلام بمرو فاجتمعنا فی الجامع يوم الجمعة فی بدء مقدمنا » .
می‏گويد ما با امام رضا ( ع ) در مرو بوديم در سفری كه حضرت در جريان و لا
يتعهدی به خراسان می‏رفتند . در يك روز جمعه در مسجد جامعه بوديم و امام‏
حضور نداشت . مردم جمع بودند و مسئله امامت مطرح بود و صحبت می‏كردند .
بعد من رفتم خدمت حضرت رضا و صحبتها را نقل كردم . امام تبسمی مسخره‏
آميز كرد كه اينها اصلا چه می‏فهمند ؟ ! اصلا نمی‏فهمند موضوع چيست . بعد
فرمود : « جهل القوم و خدعوا عن آرائهم » اينها جاهلند و در آراء و
عقايدشان فريب خورده‏اند . خداوند پيغمبر خود را نبرد مگر آنكه دين خودش‏
را تكميل كرد و قرآن را نازل كرد كه در آن بيان هر چيزی هست از حلال و
حرام و حدود و احكام و جميع آنچه كه مردم در راه دين به آن احتياج دارند
، و بعد فرمود : « ما فرطنا فی الكتاب من شيی‏ء » ما در اين كتاب هيچ‏
چيزی را كوتاهی نكرديم يعنی همه را گفتيم ( لا اقل مقصود دستورات حرام و
حلال و تكاليف مردم است ) . در حجة الوداع هم پيغمبر در آخر عمرش اين‏
آيه را خواند :

« اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتی و رضيت لكم الاسلام دينا
. بعد حضرت رضا ( ع ) فرمود : « و امر الامامة من تمام الدين » امر
امامت جزء متممات دين است « و لم يمض حتی بين لامته معالم دينهم » و
پيغمبر نرفت مگر اينكه نشانه‏های دين را برای مردم بيان كرد و راهشان را
روشن نمود . « و اقام لهم عليا علما » .
خلاصه اينكه قرآن در كمال صراحت می‏گويد ما چيزی را فروگذار نكرديم .
حال آيا جزئيات را هم فروگذار نكرده ؟ يا نه ، فقط كليات و اصول و آنچه‏
را كه مردم بدان احتياج دارند گفته است . يكی از آنها اين است كه قرآن‏
انسانی را [ برای بعد از پيغمبر ] معرفی كرد كه آنچه در تفسير قرآن و
توضيح معانی قرآن و تشريح كليات قرآن هست نه از روی اجتهاد و رأی كه‏
بعضی از آنها درست باشد و برخی خطا ، [ بلكه به وسيله علم الهی می‏داند ]
آن حقيقت اسلام نزد او هست . پس اينكه می‏گويد ما همه چيز را بيان كرديم‏
يعنی ديگر چيزی باقی نماند ، كليات را گفتيم ، جزئيات را هم بيان كرديم‏
و گذاشتيم نزد كسی كه بداند . هميشه كسی كه اسلام را می‏داند در ميان مردم‏
هست . « من زعم ان الله عزوجل لم يكمل دينه فقد رد كتاب الله » اگر كسی‏
بگويد خدا دينش را كامل نكرده بر ضد قرآن سخن گفته و كسی هم كه كتاب‏
خدا را رد كند كافر است . « و هل يعرفون قدر الامامة و محلها من الامة
فيجوز فيها اختيارهم » كسانی كه می‏گويند امامت انتخابی است ، آيا اصلا
می‏دانند امام يعنی چه ؟ اينها خيال كرده‏اند كه انتخاب امام مثل انتخاب‏
فرمانده است برای يك سپاه . در حالی كه امام يعنی آن كسی كه قرآن‏
می‏گويد [ با انتصاب او ] من دين را تكميل كردم و نيز می‏دانيم كه جزئيات‏
مسائل در قرآن نيست و حقيقت اسلام نزد اوست . مگر مردم می‏توانند

بفهمند كه چنين شخصی كيست تا خودشان انتخاب كنند . مثل اينست كه‏
بگويند پيغمبر را خودمان انتخاب می‏كنيم !
« ان الامامة اجل قدرا و اعظم شأنا و اعلی مكانا و امنع جانبا و ابعد
غورا من ان يبلغها الناس بعقولهم او ينالوها بارائهم » امامت از حد فكر
مردم بالاتر است تا انتخابی باشد . مسئله‏ای را بايد گفت انتخابی كه‏
واقعا تشخيصش با مردم است . دين هيچگاه در مسائلی كه مردم می‏توانند
تشخيص بدهند دخالت مستقيم نمی‏كند و اساسا دخالت مستقيم كردن دين در
اينگونه مسائل غلط است زيرا در اين صورت فكر و عقل مردم برای كجاست ؟
تا آنجا كه منطقه ، منطقه عقل و فكر بشر است خود بشر برود انتخاب كند
اما وقتی كه مطلبی از منطقه عقل بشر خارج و بالاتر است ، اينجا ديگر جای‏
انتخاب نيست . [ امامت ] اجل قدرا ، اعظم شأنا ، اعلی مكانا ، امنع‏
جانبا و ابعد غورا است از اينكه مردم به عقل و خودشان امام را درك كنند
و در رأی خويش به او برسند و چنين شخصی را به اختيار خودشان انتخاب‏
كنند . « ان الامامة خص الله عزوجل بها ابراهيم الخليل بعد النبوش و
الخله » اگر می‏خواهيد معنی واقعی امامت را بفهميد [ بدانيد كه امامت ]
غير از اين مسائلی است كه مردم ما در اين زمان می‏گويند كه يك خليفه‏ای‏
انتخاب كنيم برای پيغمبر ولی جانشين پيغمبر فقط كارهای مردم را اداره‏
كند . امامت آن مقامی است كه ابراهيم ( ع ) بعد از نبوت به آن می‏رسد و
در آن حال خوشحال می‏شود و می‏گويد : « و من ذريتی »و برخی از ذريه مرا هم‏
خدايا به اين مقام برسان ، در حالی كه می‏داند كه چنين چيزی در مورد همه‏
ذريه نمی‏تواند باشد . به او جواب می‏دهند : « لا ينال عهدی الظالمين »اين‏
چيزی است كه به ستمگر نمی‏رسد كه عرض كرديم در اينجا

می‏گويند مقصود چيست ؟ آيا يعنی ستمگر در حال ستمگری اعم از اينكه قبلا هم‏
ستمگر بوده يا قبلا خوب بوده ؟ می‏گويند اين محال است كه ابراهيم بگويد
خدايا ! [ اين مقام ] را به ستمگران از ذريه من بده . پس لابد نظرش به‏
خوبان ذريه‏اش بوده است . پاسخ دادند به خوبانی از آنها داده می‏شود كه‏
سابقه ظلم ندارند .
« فابطلت هذه الاية امامة كل ظالم الی يوم القيامة و صارت فی الصفوش »
اين امر در ميان آن منتجهاست ، در ميان صفوه ذريه ابراهيم است . ( صفوه‏
به چيزی گويند مانند كره‏ای كه از دوغ می‏گيرند آنگاه كه آنرا جدا می‏كنند .
همان معنی زبده را دارد ) . « ثم اكرمه الله تعالی بان جعلها فی ذريته‏
اهل الصفوش و الطهارش » [ سپس خداوند تعالی او را بزرگ داشت به اينكه‏
امامت را ] در صفوه و اهل طهارت يعنی اهل عصمت ذريه او قرار داد . بعد
امام به آياتی از قرآن اشاره و استدلال می‏كند : « و وهبنا له اسحق و
يعقوب نافلة و كلا جعلنا صالحين و جعلناهم ائمة يهدون بامرنا و اوحينا
اليهم فعل الخيرات » ( 1 ) . در قرآن راجع به اينكه ذريه ابراهيم حامل‏
مسئله امامت هستند تكيه زيادی شده و انصافا آقای محمد تقی شريعتی در اين‏
جهت در كتاب خلافت و ولايت راجع به ذريه و اينكه چرا قرآن كه در مسئله‏
تبعيضات نژادی هيچ معتقد نيست كه می‏توان برای يك نژاد بر نژاد ديگر
امتيازی قانونی قائل شد ، [ چنين سخنی گفته است ، ] خوب بحث كرده‏اند
كه اينكه ذريه‏ای از نظر نژادی و طبيعی به اصطلاح خلاصه می‏شوند و لياقت‏
ديگری پيدا می‏كنند مسئله ديگری است و همان معنی حمل امامت است و . . .
پاورقی :
1 - سوره انبياء آيات 72 و . 73

سپس می‏گويد : « فمن اين يختار هؤلاء الجهال » چنين مقامی را كه ابراهيم‏
( ع ) بعد از نبوت به آن نائل می‏شود اين نادانان چگونه می‏خواهند انتخاب‏
كنند ؟ ! اصلا اين مقام می‏تواند انتخابی باشد ؟ ! « ان الامامة هی منزلة
الانبياء و ارث الاوصياء » امامت از منازل انبياء وارث اوصياست يعنی‏
يك امر وراثتی است به اين معنی كه استعداد آن از هر نسل به نسل بعد
منتقل شده است ، نه وراثت قانونی « ان الامامه خلافه الله » امامت خلافه‏
الله است همانی كه آدم اول داشت « و خلافة الرسول » و خلافت پيغمبر .
بعد می‏فرمايد : « ان الامامة زمام الدين » . . . امامت زمام دين ، نظام‏
مسلمين ، صلاح دنيا ، عزت مؤمنين ، اس و ريشه اسلام و شاخه بلند اسلام‏
است . « بالامام تمام الصلوش و الزكاش و الصيام و الحج و الجهاد » الی‏
آخر .

نتيجه

از مجموع اينها ما به منطقی می‏رسيم كه اگر آنرا قبول كنيم يك اساس‏
دارد و اگر فرضا كسی آنرا رد كند سخن ديگری است . اين منطق غير از اين‏
مسائل خيلی سطحی و پيش پا افتاده‏ای است كه مانند اغلب متكلمين بگوئيم‏
بعد از پيغمبر ( ص ) ابوبكر خليفه شد و علی ( ع ) خليفه چهارم شد . آيا
علی بايد خليفه اول باشد يا مثلا چهارم ؟ آيا شرائط امامت در ابوبكر جمع‏
بود يا جمع نبود ؟ و بعد برويم سراغ شرائط امامت به معنی شرائط زمامداری‏
مسلمين . البته اين مطلب يك مطلب اساسی است و شيعه از نظر شرائط
زمامداری نيز ايرادهايی گرفته‏اند و ايرادهای بجايی هم گرفته‏اند ولی اصولا
مسئله امامت را تحت اين عنوان طرح كردن كه آيا شرايط امامت در ابوبكر
جمع بود يا جمع نبود صحيح نيست . اصلا خود سنی هم به چنين مقامی اقرار
ندارد . خلاصه مطلب به عقيده اهل

تسنن اينست كه آنچه خدا درباره جنبه‏های ماوراء الطبيعی انسان گفته از
آدم و ابراهيم و . . . تا حضرت رسول ، بعد از ايشان ديگر پايان يافت .
از دوره حضرت رسول به اين طرف ، ديگر بشرها همه بشر عادی هستند ، فقط
علمايی هستند كه از راه تحصيل عالم شده‏اند و گاهی اشتباه می‏كنند و گاهی‏
اشتباه نمی‏كنند ، و زمامدارانی هستند كه بعضی از آنها عادلند و برخی فاسق‏
. مسئله در اين حدود قرار می‏گيرد . ديگر آن بابی كه ما داريم به نام باب‏
حجتهای الهی ، كسانی كه پيوند با دنيای ماوراء الطبيعه دارند ، [ آنها
ندارند و معتقدند كه ] با رفتن پيغمبر اصلا اين بساط بر چيده و تمام شد .
شيعه جواب می‏دهد كه [ بعد از حضرت رسول ] مسئله رسالت و اينكه بشر
ديگری بيايد و قانون و دين ديگری برای مردم بياورد تمام شد . يك دين‏
بيشتر نيست و آن اسلام است و با پيغمبر اسلام رسالت و نبوت ختم شد اما
مسئله حجت و انسان كامل كه اولين انسان روی زمين چنين بود و بايد آخرين‏
انسان هم چنين باشد ، هرگز در ميان افراد بشر تمام نشده است . در ميان‏
اهل تسنن تنها طبقه‏ای از متصوفه آنها هستند كه اين مسئله را قبول دارند
منتها به نامهای ديگری . اين است كه ما می‏بينيم متصرفه اهل تسنن با
اينكه متصوف هستند ، مسئله امامت را در بعضی از بيانهاشان طوری قبول‏
كرده‏اند كه يك شيعه قبول می‏كند . محيی الدين عربی ، اندلسی است و
اندلس جزء سرزمينهايی است كه اهالی آن نه تنها سنی بودند بلكه نسبت به‏
شيعه عناد داشتند و بويی از ناصبی گری در آنها بود . علتش اينست كه‏
اندلس را ابتدا امويها فتح كردند و بعد هم خلافت اموی تا سالهای زيادی‏
در آنجا حكومت می‏كرد . امويها هم كه دشمن اهل بيت بودند و لهذا در ميان‏
علمای اهل تسنن

علمای ناصبی ، اندلسی هستند و شايد در اندلس شيعه نداشته باشيم و اگر
داشته باشيم خيلی كم است . محيی الدين ، اندلسی است ولی روی آن ذوق‏
عرفانی ای كه دارد و معتقد است زمين هيچگاه نمی‏تواند خالی از ولی و حجت‏
باشد ، نظر شيعه را قبول كرده و اسم ائمه عليهم السلام را ذكر می‏كند تا
می‏رسد به حضرت حجت و مدعی می‏شود كه من در سال ششصد و چند محمد بن حسن‏
عسكری را در فلان جا ملاقات كردم . البته بعضی از حرفهايی كه زده ضد اين‏
حرف است و اصلا سنی متعصبی است ولی در عين حال چون ذوق عرفانی هميشه‏
ايجاب می‏كند كه زمين خالی از يك ولی به قول آنها ( و به قول ائمه ما
حجت ) نباشد ، اين مسئله را قبول كرده و حتی مدعی مشاهده هم هست و
می‏گويد من به حضور محمد بن حسن عسكری كه اكنون از عمرش سيصد و چند سال‏
می‏گذرد و مخفی است رسيده و به زيارتش نائل شده‏ام .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: